Pesten op scholen
Om optimale ontwikkeling van leerlingen te waarborgen, is een veilige schoolomgeving essentieel. Binnen dit kader is het onderwerp pesten van bijzonder belang, omdat het de sociale veiligheid op scholen aantast. In het primair onderwijs kan pesten een klimaat van onveiligheid creëren, wat nadelige gevolgen heeft voor het leerproces en de persoonlijke ontwikkeling van kinderen. Het is daarom van groot belang om pesten serieus te nemen en effectieve maatregelen te nemen, zodat scholen plaatsen worden waar leerlingen zich vrij kunnen ontplooien en zich gesteund voelen in hun groei naar zelfstandigheid en volwassenheid.
Pestgedrag vraagt om blijvende aandacht
Naast de negatieve invloed op de schoolsfeer kan pesten langdurige gevolgen hebben voor de slachtoffers, die zelfs jaren later nog met de pijnlijke herinneringen kunnen worstelen. Helaas tonen de cijfers van de ‘Veiligheidsmonitor 2021-2022’ een zorgwekkende stijging in pestgedrag op scholen, wat aantoont dat pesten nog steeds wijdverbreid is in zowel klaslokalen als online omgevingen.
Het is van cruciaal belang dat pesten blijvende aandacht krijgt, ongeacht of het zich online of offline voordoet. Om pestgedrag te voorkomen en aan te pakken, en tegelijkertijd een positieve groepssfeer te bevorderen, is het essentieel om te begrijpen wat onder pesten en online pesten wordt verstaan, en hoe dit verschilt van plagen en ruzies. Hierdoor kunnen we effectievere maatregelen nemen om pesten te bestrijden en de veiligheid en het welzijn van alle leerlingen te waarborgen.
Het verschil tussen plagen en pesten
Wat is pesten?
Pesten wordt gedefinieerd als het herhaaldelijk en langdurig ondergaan van negatieve handelingen door één of meerdere personen. Deze negatieve handelingen zijn gericht op een specifiek individu en er bestaat een ongelijke machtsverhouding tussen de pesters en het slachtoffer. Pestgedrag komt vaak voor binnen een specifieke groepsdynamiek, waarin een onveilige en negatieve sfeer de overhand heeft.
Pesten verschilt van plagen en ruzie
Bij plagen is het gedrag doorgaans niet gericht op één specifieke leerling en er is geen duidelijk onevenwicht in macht. Leerlingen plagen elkaar zonder iemand buiten te sluiten, vaak met als doel elkaar te amuseren.
In het geval van ruzie hebben leerlingen een onderling conflict dat vaak gepaard gaat met emotionele betrokkenheid en boosheid. In dit scenario wisselen beide partijen argumenten uit en voelen ze zich sterk genoeg om de confrontatie aan te gaan, waardoor er geen duidelijke machtsongelijkheid is. Meestal worden ruzies later bijgelegd, aangezien beide partijen gelijkwaardig zijn in hun vermogen om het geschil op te lossen.
Wat is online pesten?
Cyberpesten, ofwel online pesten, is een wijdverbreid fenomeen waarbij pestgedrag zich voornamelijk op sociale media en internet voordoet. Het omvat verschillende vormen van misbruik, zoals uitsluiting op sociale mediaplatforms, bedreigingen, afpersing, de creatie van valse accounts, het delen van ongewenst beeldmateriaal en zogenaamde “shame-sexting.”
Uit onderzoek blijkt dat in 2018, 5,3 procent van de internetgebruikers in de leeftijd van 12 tot 25 jaar aangaf dat ze online waren gepest, gestalkt of bedreigd. Dit komt neer op meer dan 140 duizend jongeren. Interessant is dat meisjes bijna twee keer zo vaak met dit soort online pestgedrag te maken hadden in vergelijking met jongens (7,1 procent tegenover 3,6 procent). Het is belangrijk op te merken dat de gevolgen van online pesten, hoewel het zich buiten het schoolgebouw afspeelt, nog steeds voelbaar zijn tot in het klaslokaal.
In de klas
In de hoedanigheid van een leraar speel je een cruciale rol bij het voorkomen, opsporen en aanpakken van pestgedrag. Om pesten te voorkomen, is voortdurende aandacht voor het opbouwen van een positieve groepssfeer en het ontwikkelen van sociale en emotionele vaardigheden essentieel. Het ligt bij jou als leraar om de leiding te nemen in het groepsproces, wat van vitaal belang is voor het creëren van een veilige en respectvolle sfeer in de klas.
Het is van groot belang om gedurende het hele schooljaar actief te werken aan het bevorderen van deze positieve groepsdynamiek en het aanleren van sociale vaardigheden. Hierdoor kunnen leerlingen een veilige omgeving ervaren en beter met elkaar omgaan.
Spreek omgangsvormen en gedragsregels af
Afspraken over omgangsvormen en gedragsregels zijn van cruciaal belang aan het begin van het schooljaar, vaak bekend als de ‘Gouden Weken’. Het betrekken van de hele klas is essentieel in dit proces.
- Het is aan de leraar om de basisregels in de groep vast te stellen.
- Leerlingen moeten de gelegenheid krijgen om hun eigen waarden en verwachtingen met betrekking tot gedrag in de groep te delen.
- Het is belangrijk om gezamenlijk vast te stellen welk gedrag acceptabel is en welk gedrag niet getolereerd wordt in de groep.
- Leerlingen moeten ook in staat zijn om elkaar constructief aan te spreken als het gedrag niet voldoet aan de afgesproken normen, en het is van belang dat ze weten wanneer ze verwachten dat de leraar ingrijpt.
- De impact van sociale media moet ook worden benadrukt, waarbij de regel geldt: wat onaanvaardbaar is in persoonlijke interacties, is ook onaanvaardbaar online.
- Als leraar vervul je een voorbeeldrol en moet je het proces begeleiden. Regelmatige evaluaties en aanpassingen van de afspraken zijn aan te bevelen, waarbij positieve ervaringen ook gedeeld dienen te worden.
- Er zijn verschillende hulpmiddelen beschikbaar om dit gesprek met de leerlingen te vergemakkelijken, zoals het spel Gedragen Gedrag. Bovendien worden er jaarlijks materialen ontwikkeld ter ondersteuning van de Week Tegen Pesten, georganiseerd door School & Veiligheid in september.
Investeer in het groepsgevoel
Focussen op het groepsgevoel is van groot belang. Wanneer leerlingen elkaar goed kennen en gedeelde ervaringen delen, ontstaat begrip en groeit het bewustzijn voor elkaars welzijn. Dit heeft een positieve invloed op hun onderlinge interacties. Het creëren van een sterk ‘wij-gevoel’ vermindert de kans op negatieve aspecten, zoals pesten. Het is belangrijk om tijd vrij te maken voor activiteiten die dit ‘wij-gevoel’ bevorderen en dit te integreren in gezamenlijke opdrachten.
Daarnaast is het opbouwen van persoonlijke relaties essentieel. Niet alleen is het belangrijk dat leerlingen elkaar goed leren kennen, maar als leraar is het evenzeer cruciaal dat je je leerlingen goed begrijpt en op de hoogte bent van wat er in hun leven speelt. Investeer in persoonlijke aandacht, wat het voor leerlingen makkelijker maakt om naar je toe te komen wanneer er iets aan de hand is.
Sociale en emotionele vaardigheden zijn eveneens van groot belang. Het aanleren van deze vaardigheden, zoals het omgaan met emoties, zoals angst en woede, bevordert het vermogen van kinderen om met elkaar om te gaan en open te staan voor diversiteit.
Het bevorderen van weerbaarheid en mediawijsheid is een andere essentiële pijler. Richt tijdens lessen de aandacht op onderwerpen zoals assertiviteit, respect voor anderen en het weerstaan van groepsdruk. Het aanbieden van lessen in mediawijsheid draagt bij aan de online veiligheid van leerlingen en vergroot hun bewustzijn over digitale interacties.
.
Het signaleren van pesten
Het opsporen van pestgedrag is geen eenvoudige taak. Pesten ontwikkelt zich vaak binnen een groepsdynamiek waar je als leraar deel van uitmaakt. Bovendien gebeurt pesten vaak in het verborgene, waardoor het onmogelijk is om alles op te merken. In de meeste gevallen ben je afhankelijk van je eigen observatievermogen. Onderzoek toont aan dat leerlingen zelden hun ervaringen met pesten delen met hun leraar. Bovendien spelen jouw persoonlijke opvattingen over pesten een cruciale rol in dit proces. Deze opvattingen bepalen mede of pesten wordt gezien als afwijkend gedrag dat aandacht behoeft, of als normaal gedrag waar geen specifieke interventie voor nodig is. Voldoende kennis over pestgedrag is dus van essentieel belang om pestincidenten te kunnen herkennen.
Vaak kun je aan de sfeer in de groep merken dat er iets aan de hand is. Het kan ook voorkomen dat een leerling aangeeft dat er problemen spelen binnen de groep. Individuele signalen van leerlingen kunnen eveneens aanleiding zijn om nader onderzoek te doen naar mogelijke pestincidenten. Het is van groot belang om alert te zijn op deze signalen en adequaat te reageren om een veilige en respectvolle leeromgeving te waarborgen.
Voorbeelden van signalen bij pesten
Pestgedrag kan zich manifesteren op verschillende manieren. Leerlingen die gepest worden, kunnen tekenen van dit gedrag vertonen, zoals frequente afwezigheid of ziekmeldingen. Ze worden soms door medeleerlingen aangesproken met bijnamen, wat kan wijzen op pestgedrag. Daarnaast kunnen hun prestaties plotseling achteruitgaan, en ze worden vaak als laatste gekozen bij groepsactiviteiten of samenwerkingen. In de pauzes zijn ze vaak geïsoleerd en alleen. Soms komen ze ruim voor aanvang van de les naar het klaslokaal of blijven ze na de les hangen. Het is belangrijk om deze signalen op te merken, omdat ze kunnen duiden op pesten, en om vervolgens passende stappen te ondernemen om een veiligere leeromgeving te creëren.
Niet ingrijpen bij pesten heeft grote heeft gevolgen
Als pesten niet tijdig wordt aangepakt heeft dit grote gevolgen. Verschillende onderzoeken tonen aan dat slachtoffers van pesten zelfs nog jaren later kampen met psychische problemen, somberheid, angsten, eenzaamheid, onzekerheidsgevoelens en moeite hebben met het aangaan van sociale contacten en relaties.
Pesten staat een gezonde ontwikkeling en goede leerprestaties in de weg. Naast negatieve gevolgen voor de slachtoffers tast pesten het gevoel van veiligheid aan bij alle leerlingen. Het zorgt voor een negatieve sfeer in de klas en beïnvloedt ook het plezier en de manier waarop je als leraar voor een groep staat.
Reageer altijd Als leraar kun je niet alles zien. Het blijft echter van belang om gevoelig te zijn voor signalen en na te vragen wanneer je iets bijzonders hoort of ziet. Wanneer je niet reageert, dan wek je de indruk dat je pestgedrag goedkeurt.
Het serieus nemen van Signalen
• Neem signalen van pesten of klachten van leerlingen en ouders altijd serieus.
• Vermoed je een pestprobleem? Laat betrokkenen weten dat je dit ziet en bied je hulp aan.
• Ga in gesprek. Alle betrokkenen moeten gehoord worden, zowel de kinderen in de groep als hun ouders. Het is belangrijk dat het gepeste kind zich erkend en gesteund voelt. Andere kinderen moeten zich verantwoordelijk gaan voelen voor elkaars welzijn en leren hoe ze kunnen helpen.
• Neem nooit maatregelen op eigen initiatief, maar betrek altijd de leerling. Bespreek wat de leerling zelf kan doen en welke ondersteuning jij kunt geven. Maak een vervolgafspraak om te horen hoe het gaat. Als het nodig is, kun je ook doorverwijzen naar de vertrouwenspersoon.
• Maak afspraken met de betrokken leerlingen. Kom terug op de gemaakte afspraken en vraag hoe het nu gaat.
• Neem afhankelijk van het voorval (straf)maatregelen.
• Organiseer een maatjessysteem of steungroep voor de gepeste leerling.
• Informeer ouders over voorvallen of incidenten in de klas. Ook als het zich afspeelt op sociale media. Betrek de ouders bij de aanpak van pesten. Er zijn gevallen bekend waarin ouders de school verwijten te weinig te doen om het pesten te stoppen. Neem dergelijke geluiden serieus en stel samen een aanpak vast. Ouders waarderen het als je hen betrekt. Je laat bovendien zien dat je pesten serieus neemt en er alles aan doet om de veiligheid en de sfeer in de klas te herstellen.
Een veiligheidsbeleid kan niet ontbreken
Het voorkomen en tegengaan van pesten hoort bij de basisondersteuning die scholen bieden. Iedere school heeft de verantwoordelijkheid om voor alle leerlingen en medewerkers een veilige omgeving te bieden. Samenwerking tussen schoolleiding, het team, ouders en leerlingen is daarbij nodig. Maar ook een veiligheidsbeleid kan niet ontbreken. De Wet Veiligheid op school wil het volgende zeggen:
Scholen zijn verplicht beleid te voeren op het aanpakken en voorkomen van pesten: dat staat in de wet Veiligheid op school. Deze wet heeft tot doel om pesten aan te pakken en de veiligheid voor leerlingen op school te vergroten.
Wat scholen moeten op basis van de wet.
Scholen hebben de expliciete verantwoordelijkheid om actief beleid te voeren dat gericht is op het waarborgen van een sociaal veilige omgeving voor alle leerlingen. Dit beleid moet ervoor zorgen dat ten minste één persoon is aangewezen om de coördinatie van anti-pestbeleid op zich te nemen en als aanspreekpunt te fungeren in gevallen van pesten. Dit biedt ouders en leerlingen een aanspreekpunt binnen de school wanneer zij geconfronteerd worden met pestgedrag. Het benoemen van deze verantwoordelijkheden is in overeenstemming met de wettelijke voorschriften, zonder de noodzaak van het creëren van nieuwe functies.
Om een gericht veiligheidsbeleid te voeren, is het noodzakelijk om inzicht te hebben in zowel de feitelijke veiligheidsbeleving als het welzijn van leerlingen. Scholen zijn vrij in hun keuze van het instrument voor het monitoren van veiligheidsbeleving, op voorwaarde dat het instrument valide, betrouwbaar en wettelijk conform is. Dit jaarlijkse monitoringproces is cruciaal om een actueel en representatief beeld te verkrijgen.
Een onderdeel van het veiligheidsplan kan het anti-pestprotocol zijn. Vaak beperken scholen zich tot het beschrijven van maatregelen om pestgedrag op te sporen en aan te pakken. Het is echter even belangrijk om in dit protocol op te nemen welke preventieve maatregelen de school treft om pesten te voorkomen. Dit omvat zowel reactieve als proactieve benaderingen om een veilige leeromgeving te waarborgen.
Samenwerking ouders en school
Een effectieve samenwerking tussen school en ouders speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van kinderen. Dit geldt zeker wanneer het aankomt op het voorkomen van pesten, aangezien pestgedrag zich vaak binnen de schoolcontext voordoet. Hoewel de school de leiding heeft in de aanpak van pesten, zijn ouders een essentiële partner in dit proces. Wanneer leraren, leerlingen en ouders goed samenwerken, kunnen er significant betere resultaten worden behaald.
Het is van belang om ouders al vanaf het begin van het schooljaar te betrekken, zodat er geïnvesteerd wordt in deze samenwerking. Wachten tot er zich problemen, zoals pesten, voordoen, is te laat en kan leiden tot een situatie waarin ouders en school tegenover elkaar komen te staan, in plaats van naast elkaar te werken aan een veilige en respectvolle leeromgeving.
Cruciaal dat ouders zich welkom voelen
Het is van groot belang dat de school een duidelijke visie heeft op de samenwerking met ouders bij het voorkomen, signaleren en aanpakken van pesten. Het is essentieel om vanaf het begin te investeren in de relatie met ouders, omdat vroegtijdig contact tussen leraren en ouders bijdraagt aan een succesvolle samenwerking. Het is cruciaal dat ouders zich welkom voelen en dat de school uitstraalt dat ouders worden gezien als gelijkwaardige partners in deze samenwerking.
Het creëren van zowel individuele als collectieve contactmomenten is van belang. Bijvoorbeeld, het organiseren van ouderavonden waar wederzijdse verwachtingen met betrekking tot het voorkomen, signaleren en aanpakken van pesten besproken kunnen worden, is een goed voorbeeld van een collectief contactmoment. De samenwerking met ouders rondom het thema pesten maakt integraal deel uit van de bredere samenwerking met ouders.
